Ikone u izradi akademskog slikara

O Ikoni

Ikona (grčka reč - ima značenje - slika, obraz, predstava) je slika na drvetu, platnu ili kamenu sa likom Isusa Hrista, Bogorodice, drugih svetitelja, anđela ili drugih događaja vezanih za istoriju crkve i Sveto pismo. Prisutne su u svim pravoslavnim hramovima, gde se postavljaju na ikonostase i zidove. "Ikone se ugrađuju u razvijeni ikonostas po određenim crkvenim kanonima"

Poštovanjem ikona mi proslavljamo one koji su na njima i oživljavamo uspomenu na njih. Kao što iz ljubavi, poštovanja, podsećanja i uspomene čuvamo slike svoje rodbine i prijatelja, tako je slično i sa ikonama svetitelja. Ikone su spomenici religioznih velikana, spomenici koji nas podsećaju na njih i njihov rad. Vrlo jako sredstvo za religiozno-moralni život, jer bude živu uspomenu na njih i njihova dela koja zagrevaju, oduševljavaju, izazivaju i vuku da ih podržavamo. Gledajući ikone sećamo se pobožnog života onih koji su na njima predstavljeni, i to nas pobuđuje da se ugledamo na njih i da i mi ispunjavamo hrišćanske vrline kao i oni i nagone na topliju i usrdniju molitvu. Istina je da se čovek može moliti i bez ikona, ali one bolje zadovoljavaju ljudsku prirodu, jer je čovek sastavljen iz duše i tela, pa mu je potrebno nešto vidljivo da bi u njemu izazvalo predstavu nevidljivog i stvorilo veće molitveno raspoloženje. Svete ikone su kao otvorena knjiga iz koje se uče svi, a posebno neuki. Sveti Jovan Damaskin kaze: "Ikona je kao učitelj za proste, koji ne znaju čitati, a knjiga za pismene; ona govori pogledu, koliko reč sluhu. Ikona je kao knjiga ... koja nam pomaže da se setimo dela Božijih i svetitelja njegovih". Zato ikone treba poštovati. A poštujemo ih ako ih stavljamo u hramove, kuće i druga mesta, ako im se klanjamo,ako ih celivamo, kadimo i sveće pred njima palimo.

Istorija i karakteristike

Najstarije pojave hrišćanstva nisu pratile i likovne predstave i tako su slike svetitelja očuvane tek iz 3. veka ali su izazvale velike rasprave u crkvenim krugovima. Pojavio se strah da se predstavljanje boga i svetitelja ne poistoveti sa paganskim idolima. Ovo je podstaklo mnoge crkvene poglavare da se suprotstave svakom prikazivanju hrišćenske istorije u svim oblicima umetnosti. U 8. veku vodila se velika rasprava oko toga da li ikone treba poštovati ili ne. Ova borba, u istoriji crkve poznata kao ikonoborstvo, završila se zaključkom i naredbom Sedmog vaseljenskog sabora da se ikone moraju poštovati. Tome je doprinela živa antička tradicija i antropomorfizam, što je dovelo do prevođenja hrišćanske dogme na jezik razumljivih figuralnih oblika. Prošli su vekovi dok u Crkvi nije nađeno objašnjenje za poštovanje ikona.

Umetnost slikanja ikona je održavana i mnogo posle propasti Vizantijskog carstva. Ikone su se nosile na ratištima kada se odlazilo u ratne pohode, unosile su se u dvorove ali i u domove i manastirske kelije, crkve i katedrale. Ikona nije ukras nego vizuelno saopštavanje nevidljive božanske stvarnosti, koja se manifestuje u vremenu i prostoru. Ikone se ne poštuju na materijalnoj osnovi. Poštovanje se ukazuje naslikanoj ličnosti, a ne materiji od koje je napravljena ikona. One su izrađivane od raznih materijala, slonove kosti, emajla, mozaika, mermera, srebra i zlata, a često su slikani bojama na drvenoj podlozi. Ipak sve sačuvane ikone nisu i umetnička dela. Jezik kojim su slikane vizantijske ikone sve do 17. veka pa čak i do početka 18. veka gubi se posle toga vremena.

Vizantijske ikone

U toku borbi protiv ikona, mletačkim pljačkama u 12. veku i turskim pustošenjima u 15. veku stradale su carigradske ikone i malo se njih očuvalo do današnjih dana. Treba odmah da bude jasno da ikone nisu samo slike na drvenoj podlozi već su to i freske, mozaici i ikone u drugim tehnikama. Tako su se ispod krečnog maltera pojavile ove stare ikone i one predstavljaju najveći domet vizantijske umetnosti u Carigradu. Carigradski majstori su bili nadareni majstori koji su radili ikone sa najvećom umešnošću i oni su bili poznati u svetu kao takovi i jako su bili cenjeni i traženi. Carigrad je imao monopol za izradu mozaika i ikona svake vrste a radili su se i minijaturni mozaici kasnije u toku razvoja ove umetničke grane, finih tvorevina i bili su velike umetničke vrednosti. Dok je tokom 14. veka Carigrad držao prednost u ovoj umetnosti i zauzimao vodeće mesto nakon toga su se pojavili rivali u Grčkoj, slovenskim zemljama Balkana i Rusiji koji su prihvatili i razvijali ovu umetnost od 9. veka do prve polovine 15. veka kada se javlja zamor u ovoj umetnosti. U drugoj polovini dvadesetog veka pa do danas se ponovo budi pojačano interesovanje za ikonama pa samim tim i za ikonopis. Mnogi umetnici i akademski slikari su se počeli oprobavati u tom posebnom vidu umetnosti. Pojavljuju se škole ikonopisa kao i ikonopisci koji nisu umetnici ali od Boga su dobili dar da to budu. Posebno se izučava vizantijska tehnika ikonopisanja i freskopisanja kao najlepša tehnika kojom se oslikavaju Svetitelji i duhovnost uopšte.

Srpske ikone

Najstarije ikone iz Raške su nestale i o njima nemamo čak ni pismenih tragova u pisanim izvorima i najstarije očuvane ikone su freske iz Studenice (1208. - 1209. godine). Kasnije se pojavljuju i slikarske radionice 13. veka. Sava Nemanjić je ikone nabavljao u Solunu. Nemanjići su podsticali umetnost i bili su veliki ktitori koji su podstakli kult Sv. Simeona i Sv. Save njegovog sina. Radeći u Srbiji ili u srpskom primorju na način "pctores greci" domaći majstori su se proslavili kao umetnici koji mogu da slikaju na grčki način sa tekstovima na Grčkom i primali su razne stilske pouke. Kralj Milutin (1282. - 1321.) je bio veliki pobornik kulture i umetnosti i upućivao je molitve Sv. Simeonu i Sv. Savi a za njega su radili veliki i vešti slikari iz dvorske radionice Mihajlo i Evtihije, dok su za feudalnu vlastelu toga vremena radili manje poznati ali isto tako traženi majstori za njihov ukus.

Krajem 14. i 15. veka nestale su jedna za drugom feudalne države Balkana i dvorovi feudalaca koji su podsticali umetnost i kulturu. U 14. veku Turska je ispoljila izvesnu toleranciju prema hrišćanskom svetu i u 16. veku je obnovu spomenika doživela Sveta gora a zatim i Pećka patrijaršija. Najveći slikar posle 1557. godine bio je pečki slikar Longin koji se i potpisivao na ikonama koje je radio i na njegovim delima su učili drugi slikari ikona. U drugoj polovini 16. veka railo je još nekoliko velikih majstora i među jima na primer Georgije "krstar", posle zoograf Georgije Mitrofanović, Kozma i drugi.

Dugi i plodni period na stvaranju ikona sa religioznom tematikom i temama iz 12. veka do 17. veka pretvoren je tokom 18. veka u neuspele pokušaje da se izmire sa Evropskim uticajima u umetnosti.